រដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រទេសកម្ពុជាដែលត្រូវបានអនុម័តដោយស្ថាប័ន នីតិបញ្ញត្តិត្រូវបានប្រកាសឲ្យប្រើនៅថ្ងៃទី ២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៩៣។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញជាច្បាប់កំពូលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលកំណត់ស្ថាប័ននិង រដ្ឋាភិបាល កម្ពុជា។ច្បាប់និងសេចក្តីសម្រេចទាំងឡាយនៃស្ថាប័ននានារបស់រដ្ឋ ត្រូវស្របនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាដាច់ខាត1។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញគ្រប់គ្រងបញ្ហាអធិបតេយ្យភាព តួនាទីនិងឋានៈរបស់ព្រះមហាក្សត្រ សិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ សេដ្ឋកិច្ច ការអប់រំ វប្បធម៌និងកិច្ចការសង្គម ការប្រព្រឹត្តទៅនៃរដ្ឋសភា ព្រឹទ្ធសភា សមាជនិងរាជរដ្ឋាភិបាល ការប្រព្រឹត្តទៅនៃស្ថាប័នតុលាការ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ រដ្ឋបាលនិងសភា ជាតិ។
ការសើរើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ
ការផ្តើមគំនិតសើរើ ឬការផ្តើមគំនិតធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ជាសិទ្ធិរបស់ព្រះមហាក្សត្រ របស់នា យករដ្ឋមន្ត្រី និងរបស់ប្រធានរដ្ឋសភា តាមសេចក្តីស្នើរបស់តំណាងរាស្ត្រមួយភាគបួននៃចំនួនសមា ជិករដ្ឋសភាទាំងមូល2។ ការសើរើឬវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ត្រូវធ្វើឡើងដោយច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញមួយ ដែលអនុម័តដោយសភា តាមមតិភាគច្រើនពីរភាគបីនៃចំនួនសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល។ ការសើរើឬវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ត្រូវហាមឃាត់មិនឲ្យធ្វើនៅពេលប្រទេសជាតិស្ថិតក្នុងភាពអាសន្ន (សញ្ញាណមួយដែលមិនមាននិយមន័យច្បាប់ច្បាស់លាស់) ឬប្រសិនបើការធ្វើវិសោធនកម្មនោះមាន ចេតនាធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ប្រព័ន្ធលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស ឬរបបរាជានិយមអាស្រ័យដោយរដ្ឋ ធម្មនុញ្ញ។3
រដ្ឋធម្មនុញ្ញបានត្រូវធ្វើវិសោធនកម្ម៥ដងៈ នៅ ឆ្នាំ១៩៩៤(ការផ្ទេរអំណាចតាមការឡាយព្រះហស្ថរបស់ ព្រះមហាក្សត្រជូនទៅប្រមុខរដ្ឋស្តីទី ឆ្នាំ១៩៩៩(ការបង្កើតស្ថាប័នព្រឹទ្ធសភា)ឆ្នាំ២០០១(ការបង្កើតនិងប្រទាន ឥស្សរៈយសមេដៃដោយព្រះមហាក្សត្រ)ឆ្នាំ២០០៥(ការធ្វើវិសោធនកម្មកូរ៉ូមនៃ អង្គប្រជុំនិងការអនុម័តសម្លេង បោះឆ្នោតរបស់រដ្ឋសភានិងព្រឹទ្ធសភា និងនៅឆ្នាំ២០០៦(ការធ្វើវិសោធនកម្មកូរ៉ូមនៃអង្គ ប្រជុំនិងការអនុម័តសម្លេងបោះឆ្នោតរបស់រដ្ឋសភានិងព្រឹទ្ធសភា4)។
ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ
ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ មានសមាជិក៩រូបដែលមានអណ្ណត្តិ៩ឆ្នាំៈ សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញចំនួន មួយភាគបី ត្រូវផ្លាស់ថ្មីក្នុងរយៈពេលបីឆ្នាំម្តង បីឆ្នាំម្តង។ សមាជិកបីរូបត្រូវតែងតាំងដោយព្រះមហា ក្សត្រ បីរូបត្រូវជ្រើសតាំងដោយរដ្ឋសភា ហើយបីរូបទៀតត្រូវតែងតាំងដោយឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គ ចៅក្រម។5
ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញបំពេញបេសកកម្មពីរៈ (១)មានសមត្ថកិច្ចធានាការពារការគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញនិងបក ស្រាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញនិងច្បាប់ដែលសភាបានអនុម័តនិងព្រឹទ្ធសភាបាន ពិនិត្យចប់សព្វគ្រប់ហើយ និង(២) ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានសិទ្ធិពិនិត្យនិងសម្រេចអំពីករណីវិវាទកម្ម ទាក់ទងនឹងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកព្រឹទ្ធសភា6។
ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមិនអាចផ្តួចផ្តើមគំនិតធ្វើការសម្រេចទៅលើ ធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់បានទេ។ មានតែ ព្រះ មហាក្សត្រ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ប្រធានរដ្ឋសភា នាយករដ្ឋមន្ត្រី សម្លេងគាំទ្រមួយភាគបួននៃសមា ជិកព្រឹទ្ធសភា ឬតំណាងរាស្ត្រចំនួនមួយភាគដប់ប៉ុណ្ណោះ អាចបញ្ជូនច្បាប់ដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័ត និងពិនិត្យរួចរាល់ដោយព្រឹទ្ធសភា ទៅក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញដើ ម្បីពិនិត្យ មុនឬក្រោយការប្រកាសឲ្យប្រើ7។ ការពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាព អាចធ្វើទៅបានតាមការទាមទារពី ស្ថាប័ននីតិបញ្ញតិ្ត នីតិប្រតិបត្តិ ឬព្រះមហាក្សត្រ។ សមត្ថកិច្ចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាត្រូវកំណត់ត្រឹមការពិនិត្យអំពី ធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ប៉ុណ្ណោះ មានន័យថាក្រុមប្រឹក្សាមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យគ្រប់គ្រងធម្មនុញ្ញភាព នៃទំ រង់បទដ្ឋានទាំងអស់ដទៃទៀតមានដូចជា (ក្រិត្យ អនុក្រិត្យ……ជាដើម។ល) ពលរដ្ឋដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធក្នុងរឿងក្តីណាមួយហើយរឿងក្តីនោះឡើងដល់ តុលាការ ពលរដ្ឋនោះអាច លើកអំពីអធម្មនុញ្ញភាពនូវបទបញ្ញត្តិណាមួយនៃច្បាប់ ឬសេចក្តីសម្រេចរបស់ស្ថាប័ននានាដែលគេអះ អាងថាប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិសេរីភាពជាសារវន្តណាមួយរបស់គេជូនទៅតុលាការ បាន8។ បើយល់ឃើញថា ការលើកឡើងនេះមានមូលដ្ឋានគ្រប់គ្រាន់ តុលាការត្រូវលើកករណីនេះទៅតុលាការកំពូល។ តុលា ការកំពូលត្រូវចាត់ការពិនិត្យនិងប្តឹងទៅក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ។ ច្បាប់មិនបានណែនាំឬផ្តល់នូវលក្ខណៈ វិនិច្ឆ័យណាមួយថាតើស្ថាប័នទាំងនេះត្រូវកំណត់ទទួលករណីនេះឬយ៉ាងណា។ តាំងពីមានការបង្កើត ឡើងនៅឆ្នាំ ១៩៩៨ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញបានទទួលពាក្យបណ្តឹងតិចតួចបំផុតហើយគ្មានភាគី ណាមួយ ដែលពាក់ព័ន្ធរឿងក្តីពេលសវនាការមកដាក់ពាក្យបណ្តឹងឡើយ មានន័យថាគ្មានបណ្តឹងចាត់របៀប ណាធ្លាប់បានមកដល់ដៃក្រុមប្រឹក្សាទេ9។
ការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាព
- សេចកី្តផើ្តមៈ
ជាទូទៅក្នុងការគ្រប់គ្រងរដ្ឋ រឺ គ្រប់គ្រងសង្គមត្រូវតែមានច្បាប់ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះមួយ ទោះបីជារដ្ឋនោះ ប្រកាន់នូវរបបនយោបាយអី្វក៏ដោយ ម្លោះហើយទើបអ្នកធ្វើច្បាប់ទាមទារអោយមានការបងើ្កតរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ទនឹ្ទមនឹងដោយមូលហេតុផេ្សងៗនេះ ក្នុងលទិ្ធប្រជាធិបធេយ្យ និង ដើម្បីធានាដល់ការត្រឹមត្រូវនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ទើបធ្វើអោយមានការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាព។ តើអី្វទៅដែលជាការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាព?
ក.និយមន័យៈ
ធម្មនុញ្ញភាពសំដៅលើភាពមិនស្របទៅនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ដូចនេះ ការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពគឺជាការត្រួតពិនិត្យនូវភាពសមស្របនៃខ្នាតគតិយុត្តិថ្នាក់ខ្ពស់ និង ខ្នាតគតិយុត្តិថ្នាក់ទាប ពោលគឺសំដៅផ្ទៀងផ្ទាត់ថា តើច្បាប់ទាំងទ្បាយដែលសិ្ថតនៅក្រោមឋានានុក្រមនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញស្របទៅនឹងច្បាប់កំពូលនេះដែររឺទេ? ហើយផ្តោតទៅលើថា បទដ្ឋាននៅថ្នាក់ក្រោមទាំងទ្បាយមិនប៉ះពាល់ដល់បទដ្ឋានថ្នាក់លើទេនោះ ដែលចាំបាច់ត្រូវមានការត្រួតពិនិត្យ និងមានការអារកាត់គឺលប់ចោលវិធានរបស់ថ្នាក់ក្រោមណាមួយដែលរំលោភវិធានថ្នាក់លើ។ លើសពីនេះទៅទៀត ការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាព សំដៅលើការពិនិត្យលើភាពខ្វះចន្លោះនៃច្បាប់ដើម្បីធ្វើការបំពេញបនែ្ថម និង ធ្វើការបកស្រាយនៅរាល់ចំនុចទាំងនោះ។ ការត្រួតពិនិត្យនូវធម្មនុញ្ញភាពនេះគឺជាគំនិតថី្មស្រឡាង នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រទេសកម្ពុជាយើង ហើយដែលមានលំនាំខុសគ្នាតែបនិ្តចបើប្រៀបធៀបរដ្ឋធម្មនុញ្ញ បារាំងឆ្នាំ ១៩៥៨។
ខ. តើហេតុអ្វីទើបចាំបាច់អោយមានការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាព?
- បានជាចាំបាច់អោយមានការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាព ព្រោះដើម្បីធានាថាប្រព័ន្ធច្បាប់ថ្នាក់ទាបត្រូវតែស្របនឹងថ្នាក់ខ្ពស់ បើពុំដូចនេះទេគេហៅថាខុសច្បាប់។ រឺម្យ៉ាងវិញទៀត គេអាចធានានូវការរំលោភបំពានលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់គ្រឹះ នឹងកំពូលនៃរដ្ឋដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ មាត្រា ១៥០ថី្ម បានចែងថា៖
រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ជាច្បាប់កំពូលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។
ច្បាប់ និងសេចក្តីសម្រេចទាំងឡាយនៃសា្ថប័ននានារបស់រដ្ឋ ត្រូវស្របនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាដាច់ខាត។
ដូចនេះ ដើម្បីធានាថារាល់ការធ្វើវិសោធនកម្ម ឬ ធើ្វច្បាប់ ការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពត្រូវបានបងើ្កតឡើង ពីព្រោះអោយស្របទៅនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលបានចែងនឹង ធានាថា បើរដ្ឋាភិបាលមួយដែលចេញពីគណបក្សដែលឈ្នះឆ្នោត ហើយមានតំណែងលើសលប់នៅក្នុងសភា រដ្ឋាភិបាលនោះ មុខតែអាចធើ្វច្បាប់បានតាមអំពើចិត្ត រហូតដល់អាចមានច្បាប់ខ្លះផ្ទុយ ឬ ខុសពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយបើមិនមានអង្គការណាសំរាប់ដោះស្រាយទេនោះ អាចធ្វើអោយច្បាប់របស់រដ្ឋនោះមានភាពអនាធិបតេយ្យ ឬមិនមានអនុភាពសំរាប់អោយប្រជាពលរដ្ឋប្រតិបតិ្តតាម ដែលអាចធ្វើអោយប្រទេសជួបនឹងភាពវឹកវរ។ ហើយការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាព ក៏ជាលក្ខខ័ណ្ឌមួយនៃការគោរពនីតិរដ្ឋ និងសេរីភាពរបស់ប្រជាជន។
- អង្គការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពៈ
ការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពរបស់ប្រទេសនីមួយៗគឺមានលក្ខណៈខុសគ្នា វាអាស្រ័យទៅតាមប្រទេសនោះដោយជួនកាលត្រួតពិនិត្យដោយតុលាការធម្មតា ឬជួនកាលដោយអង្គការដែលបងើ្កតឡើងពិសេសសំរាប់កិច្ចការនោះ។
១. ត្រួតពិនិត្យដោយតុលាការធម្មតា
- ការត្រួតពិនិត្យតាមវិធីអាញ្ញាត្រកម្ម
នៅក្នុងរឿងណាមួយមុននឹងចូលដល់ជម្រៅពិតប្រាកដនៃសាច់រឿងចៅក្រមត្រូវពិនិត្យជាមុនសិនអំពីអត្ថបទដែលគូកី្តណាម្នាក់បានលើកឡើងថា មិនត្រូវតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ បើចៅក្រមនោះប្រកាសថា អត្ថបទនោះវាមិនត្រូវតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញមែន ពេលនោះអត្ថបទមិនត្រូវបានយកមកអនុវត្តនៅក្នុងរឿងកី្តនោះទេ។ បើគូរភាគីម្ខាងទៀតមិនសុខចិត្តអាចបឹ្តងទៅសាលាឧទ្ធរណ៍រួចរហូតទៅតុលាការកំពូលដែលជាអ្នកសំរេចចុងក្រោយបង្អស់នឹងជាអ្នកកំណត់ យុតិ្តសាស្រ្តក្នុងផែ្នកធម្មនុញ្ញភាព។
- ការត្រួតពិនិត្យតាមនីតិវិធីបង្គាប់
នៅពេលជនណាម្នាក់យល់ឃើញថាច្បាប់ណាមួយដែលប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍របស់ខ្លួនហើយផ្ទុយនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ជននោះអាចប្តឹងទៅចៅក្រមឪ្យចេញសេចកី្តបង្គាប់ហាមឃាត់ទៅក្នុងភ្នាក់ងារដែលទទួលបន្ទុកអនុវត្តច្បាប់នោះ។
២. ត្រួតពិនិត្យដោយអង្គការពិសេស
ការត្រួតពិនិត្យដោយអង្គការពិសេសគឺត្រួតពិនិត្យដោយអង្គការដោយឡែកខុសពីតុលាការធម្មតាដោយអង្គការនេះមានភារកិច្ចទទួលខុសត្រូវក្នុងការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពរបស់ច្បាប់នៅក្នុងប្រទេស។ មានតុលាការធម្មនុញ្ញ (ប្រទេសយូហ្គោស្លាវី, ឆេកូ, អាលឺ្លម៉ង់, អេស្ប៉ាញ) ឬ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ (ប្រទេសបារាំង) ដែលមិនសិ្ថតនៅក្នុងឋានានុក្រមតុលាការ។
អង្គការនេះមានចរិតនយោបាយតិចរឺច្រើនអាស្រ័យទៅតាមប្រទេសនីមួយ។ ស្របពេលនោះដែល លក្ខខ័ណ្ឌនៃការបែងចែកមាន ៣ ចំនុច គឺៈ
ការតែងតាំងសមាជិក : អង្គការនេះត្រូវបានជ្រើសតាំងដោយអាជ្ញាធរនយោបាយ ដូចជានៅ ប្រទេសបារាំងដែលខុសប្លែកពីប្រទេសអ៊ីតាលី និង អេស្ប៉ាញ ដែលមួយចំណែកនៃសមាជិកនៃអង្គការនេះត្រូវបានតែងតាំងដោយតុលាការ។
លក្ខខ័ណ្ឌដែលអាចតែងតាំងបាន : ចំពោះប្រទេសបារាំង អំណាចនយោបាយមានសេរីភាពក្នុងការជ្រើសតាំង ប៉ុនែ្តនៅសហព័ន្ធអាលឺ្លម៉ង់ អេស្ប៉ាញ និងអ៊ីតាលី អាចត្រូវតែងតាំង តែជនចំពោះជនណាដែលមានសមត្ថភាពខាងផ្លូវច្បាប់ប៉ុណ្ណោះ (ចៅក្រម មេធាវី និងសាស្រ្តចារ្យច្បាប់)។
លក្ខនិ្តកៈនៃសមាជិក : សមាជិកអាចតិច រឺ ច្រើនទៅនឹងលក្ខនិ្តកៈចៅក្រមធម្មតាដែរ។
ឧទាហរណ៍: នៅសហរដ្ឋអាមេរិកចៅក្រមត្រូវបានតែងតាំងអស់មួយជិវិត ឯនៅប្រទេសមួយចំនួន នៅបសឹ្ចមប្រទេសសមាជិកនៃតុលាការនេះ ត្រូវបានតែងតាំងសំរាប់រយៈពេលមួយ ប៉ុនែ្តអាចត្រូវបានដកចេញមុនផុតអាណតិ្ត។
ប្រទេសកម្ពុជាក៏បានធើ្វការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពដោយក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញដែលបានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មាត្រា១៣៧ថ្មី។
ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញជាអី្វ?
ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញគឺជាស្ថាប័នកំពូលមួយ ដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៩៣ សម្រាប់ការពារការគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ បកស្រាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង ច្បាប់ដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័ត និង ព្រឹទ្ធសភាបានពិនិត្យចប់សព្វគ្រប់ហើយ។
២.១. ប្រវត្តិនៃការកកើតក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា
នៅក្នុងប្រវតិ្តសាស្រ្តកម្ពុជា ចាប់តាំងពីការកកើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញដំបូងបំផុតនាថៃ្ងទី ០៦ ខែ ឧសភា ឆ្នាំ១៩៤៧ ដែលបានធ្វើការកែប្រែបន្តបន្ទាប់រហូតដល់ថ្ងៃទី ៣១ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៦៤ តែពុំមានចែងអំពីប្រព័ន្ធត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពទេ ទោះបីមាត្រា១០១ចាស់ក៏និយាយតែពីសិទ្ធិបកស្រាយអត្ថបទធម្មនុញ្ញ ដែលជាសិទិ្ធបកស្រាយចុងក្រោយរបស់រដ្ឋសភា។ ប៉ុនែ្តមិនបាននិយាយអំពីការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពទេ។
រហូតដល់ថៃ្ងទី ៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧២ បានបងើ្កតស្ថាប័នមួយដែលដាក់ឈ្មោះថា “តុលាការធម្មនុញ្ញ”។ ទោះបីជាមានឈ្មោះថាតុលាការធម្មនុញ្ញ ក៏អង្គការនេះសិ្ថតនៅដោយឡែកពីអង្គការតុលាការដែរ ហើញតុលាការធម្មនុញ្ញនេះពិនិត្យដោះស្រាយវិវាទកម្ម និងប្រកាសលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតី និងអនុប្រធានាធិបតីនៃសាធារណៈរដ្ឋខែ្មរ។ តុលាការនេះ ក៏បានពិនិត្យនិងដោះស្រាយអំពីវិវាទកម្មទាក់ទងនឹងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកសហសភា និង ជាអ្នកបកស្រាយជាចុងក្រោយនូវបទបញ្ញតិ្តធម្មនុញ្ញ។ តុលាការធម្មនុញ្ញនេះ ដំណើរការចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧២ ប៉ុនែ្តការមកដល់នៃរបបខែ្មរក្រហមនាឆ្នាំ១៩៧៥ សង្គមកម្ពុជាត្រូវទទួលនូវវិនាសកម្ម និង ការប្រល័យពូជសាសន៍រហូតដល់ដំណាច់ឆ្នាំ ១៩៧៨។ ដូចេ្នះទោះបីជារដ្ឋធម្មនុញ្ញថៃ្ងទី ៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧២ បានបងើ្កតស្ថាប័ន “តុលាការធម្មនុញ្ញ” កី្ត ក៏រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះមិនបានប្រគល់ធម្មនុញ្ញភាពដែរ។
ក្រោយថៃ្ងរំដោះ ៧ មករា ឆ្នាំ១៩៧៩ ទនឹ្ទមនឹងការកសាងប្រទេសជាតិឡើងវិញគ្រប់វិស័យការស្តារប្រព័ន្ធច្បាប់ក៏មានសកម្មភាពខ្លាំងក្លាណាស់ដែរ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជាថៃ្ងទី ២៧ ខែមិថុនាឆ្នាំ១៩៨១ បានអនុញ្ញាតឪ្យមានការបកស្រាយច្បាប់ ដោយក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋ ដែលក្នុងឋានៈជាអង្គការអចិន្រៃ្តយ៍របស់រដ្ឋសភា។ ប៉ុនែ្តមាត្រា៤៩នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញរដ្ឋកម្ពុជា (១៩៨៩-១៩៩១) បានប្រគល់ការបកស្រាយច្បាប់ទៅឪ្យ គណៈកម្មាធិការអចិន្រៃ្តយ៍របស់រដ្ឋសភា។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីដែលបានអនុម័តនៅថៃ្ងទី ២១ ខែ កញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣ ដោយសភាធម្មនុញ្ញ ដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោតរៀបចំដោយអង្គការសហប្រជាជាតិឆ្នាំ១៩៩៣ ត្រូវបានប្រកាសឪ្យប្រើនៅថៃ្ងទី ២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣។ ជំពូកទី១០ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ (ក្រោយពីវិសោធនកម្ម ជំពូកទី១២ ថ្មី នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ) បានបងើ្កតឪ្យមានស្ថាប័ន“ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ” ដែលមានសមត្ថកិច្ចត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាព។
ទោះបីជារដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៩៣បានបញ្ញតិ្តឪ្យមានស្ថាប័នក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញកី្ត និង ព្រះមហាក្សត្របានតែងតាំងបន្តបន្ទាប់នូវឥស្សរជនមួយចំនួនកី្ត ក៏ស្ថាប័នក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញនេះពុំទាន់បានបងើ្កតនៅឡើយ។
ឆ្នាំ ១៩៩៨ បន្ទាប់ពីរដ្ឋសភាបានអនុម័តច្បាប់សី្តពីការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តិទៅនៃក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ គណៈកម្មាធិការអចិន្រៃ្តយ៍នៃរដ្ឋសភាបានប្រគល់ភារកិច្ចឪ្យអគ្គលេខាធិការដ្ឋាននៃរដ្ឋសភា ទទួលបន្ទុកទទួលសំណុំបែបបទពាក្យសុំឈរឈ្មោះ ជាបេក្ខជនសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ។
ការបោះឆ្នោតរបស់រដ្ឋសភា ដើម្បីជ្រើសតាំងសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញត្រូវបានលើកពេលជាបន្តបន្ទាប់។ រហូតដល់ថៃ្ងទី២១ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩៨ សម័យប្រជុំរបស់ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម ក្រោមអធិបតីភាពសមេ្តច ជា ស៊ីម ព្រះរាជតំណាងដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងការជ្រើសតាំងសមាជិកនៃឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម។
ការប្រជុំលើកទីមួយរបស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ បានប្រព្រឹត្តទៅនៅអាគារក្រហមក្នុងវិមានរដ្ឋចំការមន នាថ្ងៃទី១៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៩៨ ក្នុងប្រវតិ្តសាស្រ្តកម្ពុជា។
ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មាត្រា ១៣៧ ចែងថាៈ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានសមាជិក ៩រូប ដែលទទួលអាណតិ្ត ៩ឆ្នាំ។ សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញចំនួនមួយភាគបី ត្រូវផ្លាស់ថ្មីក្នុងរយៈពេលបីឆ្នាំម្តងៗ។ សមាជិកបីរូបត្រូវតែងតាំងដោយព្រះមហាក្សត្របីរូបត្រូវជ្រើសរើស តាំងដោយរដ្ឋសភា ហើយបីរូបទៀតត្រូវតែងតាំងដោយឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម។
តាមមាត្រា ១៣៨ ថី្មៈ
សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ត្រូវជ្រើសរើសក្នុងចំណោមឥស្សរជនដែលមានសញ្ញាប័ត្រចាប់ពីឧត្តមសិក្សាទៅ ខាងច្បាប់ ខាងរដ្ឋបាល ខាងការទូត ឬខាងសេដ្ឋកិច្ច ហើយមានពិសោធន៍ច្រើនក្នុងការងារ។
ប្រធានត្រូវជ្រើសតាំងដោយសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ។ ប្រធានមានសំលេងឧត្តមមានុភាពក្នុងករណីបែកសំលេងជាពីរសើ្មគ្នា។ មុខងាររបស់សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានវិសមត្ថភាព និងមុខងារសមាជិករដ្ឋាភិបាលសមាជិក សភាប្រធានឬអនុប្រធានគណបក្សនយោបាយ ឬអនុប្រធានសមាជីព ចៅក្រមក្នុងតំណែង (មាត្រា១៣៩ថី្ម)។
ប្រធានត្រូវបានតែងតាំងជួនកាលដោយៈ
អ្នកសើ្មសកិ្តគ្នា ដូចជានៅប្រទេសអ៊ីតាលី
រដ្ឋសភា ដូចជានៅប្រទេសអាលឹ្លម៉ង់
ប្រមុខរដ្ឋ ដូចជានៅប្រទេសបារាំង ឬ សហរដ្ឋអាមេរិក
ប៉ុនែ្តនៅប្រទេសកម្ពុជា ប្រធានត្រូចបានជ្រើសតាំងដោយសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ(យោងតាមមាត្រា ១៣៧ កថាខណ្ឌទី ២នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា)
- របៀបនៃការត្រួតពិនិត្យ
ក. ត្រួតពិនិត្យជាមុន ឬ ជាក្រោយ
ការត្រួតពិនិត្យអាចធ្វើទៅមុនពេលច្បាប់ជាធរមាន ឬ ក្រោយពេលច្បាប់ចូលជាធរមាន :
ក.១. ត្រួតពិនិត្យជាមុន (អាទិកាល)
ការត្រួតពិនិត្យជាមុនគឺជាការត្រួតពិនិត្យទៅលើច្បាប់ដែលមិនទាន់ប្រកាសឪ្យប្រើសេចកី្តប្រកាសសី្តពីភាពមិនស្របនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ជាឧបសគ្គចំពោះការប្រកាសឪ្យប្រើ។
ការត្រួតពិនិត្យជាមុន ជាគោលការណ៍បងើ្កតឡើងនូវសនិ្តសុខគតិយុត្តយ៉ាងច្រើន ដោយហេតុថាវាមានអានុភាពទប់ស្កាត់ជាមុន។
តាមមាត្រា ១៤០ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ច្បាប់អាចត្រូវបានពិនិត្យមុននឹងត្រូវប្រកាសឪ្យប្រើ។
ចំពោះបទបញ្ជាផៃ្ទក្នុងរដ្ឋសភា បទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងព្រឹទ្ធសភា និងច្បាប់រៀបចំអង្គការទាំងទ្បាយ ត្រូវតែបញ្ជូនទៅក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញពិនិត្យ មុននឹងប្រកាសឪ្យប្រើ។ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ត្រូវសម្រេចក្នុងរយៈពេល សាមសិប(៣០) ថៃ្ងយ៉ាងយូរ ថាតើច្បាប់បទបញ្ជាផៃ្ទក្នុងរដ្ឋសភា និងបទបញ្ជាផៃ្ទក្នុងព្រឹទ្ធសភាខាងលើស្រប ឬមិនស្របនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
ក.២. ត្រួតពិនិត្យជាក្រោយ (បច្ឆកាល)
ការត្រួតពិនិត្យជាក្រោយគឺជាការត្រួតពិនិត្យទៅលើច្បាប់ដែលអនុវត្តហើយ។
តាមមាត្រា ១៤១ ថី្មនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ច្បាប់អាចត្រូវពិនិត្យមុនក្រោយពេលច្បាប់ចូលជាធរមាន។
ខ. ការផើ្តមគំនិត
ក្នុងការផ្តើមគំនិតដើម្បីបឹ្តងទៅអង្គការធម្មនុញ្ញអំពីអធម្មនុញ្ញភាព សិទ្ធនេះត្រូវបានផ្តល់ទៅអោយអំណាចនយោបាយ (នីតិប្រតិបតិ្ត ឬ នីតិបញ្ញាតិ្តឥស្សរជន ឬ អង្គការពិភាក្សាចេញសេចកី្តសំរេច) ឬអាចប្រគល់ទៅអោយតុលាការ ឬ ក៏អាចប្រគល់ទៅប្រជាពលរដ្ឋ។
ជាក់សែ្តងនៅប្រទេសដែលគេទទួលស្គាល់ដោយការត្រួតពិនិត្យជាមុន ការផើ្តមគំនិតមិនត្រូវបានប្រគល់អោយប្រជាពលរដ្ឋទេ ដូចជានៅប្រទេសបារាំងជាដើម។
ចំណែកឯនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ការផើ្តមគំនិតលាយលំគ្នាជាមួយនឹងសិទិ្ធបឹ្តងតុលាការ ពលរដ្ឋគ្រប់រូបដែលជាដើមចោទ ឬ ចុងចំលើយ អាចតវ៉ានៅចំពោះមុខតុលាការអំពីធម្មនុញ្ញភាព របស់បទដ្ឋានណាមួយ។
ចំពោះប្រទេសដែលប្រគល់ទៅអោយអង្គការពិសេសក្រៅពីតុលាការធម្មតាត្រូវបានរៀបចំឡើងតាម ៣ បែប :
បឹ្តងដោយអំណាចនយោបាយ ឧទាហរណ៍ ប្រទេសអ៊ីតាលី
ដោយតុលាការ មាននៅប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អេស្ប៉ាញ
បឹ្តងផ្ទាល់ដោយឯកជន មាននៅអាលឺ្លម៉ង់
ចំណែកឯនៅប្រទេសកម្ពុជាយើងវិញ សិទិ្ធផ្តួចផើ្តមបឹ្តងទៅក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញត្រូវបានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។
តាមមាត្រា ១៤០ ថី្ម វាក្យខ័ណ្ឌទី១
ព្រះមហាក្សត្រ នាយករដ្ឋមន្រី្ត ប្រធានរដ្ឋសភា តំណាងរាស្រ្តចំនួនមួយភាគដប់ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ឬ សមាជិកព្រឹទ្ធសភាចំនួនមួយភាគបួន អាចបញ្ជូនច្បាប់ដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័តទៅអោយក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញពិនិត្យមុននឹងច្បាប់នោះត្រូវប្រកាសឪ្យប្រើ។
តាមមាត្រា ១៤១ ថី្ម
ក្រោយពីច្បាប់ណាមួយ ត្រូវបានប្រកាសឪ្យប្រើ ព្រះមហាក្សត្រ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ប្រធានរដ្ឋសភា នាយករដ្ឋមន្រី្ត សមាជិកព្រឹទ្ធសភា ចំនួនមួយភាគបួន តំណាងរាស្រ្តចំនួនមួយភាគដប់ ឬ តុលាការ អាចសុំឪ្យក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញពិនិត្យអំពីធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់នោះ។
ប្រជារាស្រ្តមានសិទិ្ធបឹ្តងអំពីធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់បាន តាមរយៈតំណាងរាស្រ្ត ឬ ប្រធានរដ្ឋសភា ឬសមាជិកព្រឹទ្ធសភា ឬប្រធានព្រឹទ្ធសភាដូចមានចែងក្នុងវាក្យខ័ណ្ឌខាងលើ។
គ. អានុភាពនៃការត្រួតពិនិត្យ
គេបែងចែកជាពីរគឺ ការត្រួតពិនិត្យជាចំបង(ត្រួតពិនិត្យដោយផ្ទាល់) និង ការត្រួតពិនិត្យតាមឧប្បតិ្តហេតុ ឬតាមរឿងហេតុ។
ការត្រួតពិនិត្យជាចំបង ជាការត្រួតពិនិត្យដោយផ្ទាល់ ឬ ដោយឯករាជ្យពីរឿងវិវាទនៅចំពោះមុខតុលាការដោយការត្រួតពិនិត្យនេះ នាំអោយមានការរាំងស្ទះដល់ការប្រកាសអោយប្រើច្បាប់ និង ធើ្វអោយមានការប្រកាសនូវមោឃភាពនៃវិធានដែលមិនស្រប។
តាមមាត្រា ១៤២ ថី្ម វាក្យខ័ណ្ឌទី១នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ចែងថា
បទប្បញ្ញតិ្តក្នុងមាត្រាណា ដែលក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញប្រកាសថាមិនស្របនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ មិនអាចយកទៅប្រកាសឪ្យប្រើ ឬយកទៅអនុវត្តបានឡើយ។
ការត្រួតពិនិត្យទៅតាមឧប្បតិ្តហេតុ ឬតាមរឿងហេតុគឺការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពពេលមានវិវាទកើតឡើង តាមរយៈតុលាការធម្មតានិង មានអានុភាពត្រឹមតែរឿហេតុ ដែលបានលើកឡើងតែប៉ុណ្ណោះ(ចំពោះវិធានណាដែលផ្ទុយនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ)។ប៉ុន្តែបើតុលាការកំពូលជាអ្នកប្រកាសភាពមិនស្របនឹង រដ្ឋធម្មនុញ្ញ រដ្ឋអំនាចការដាក់ឪ្យ្អនុវត្តច្បាប់នោះ។
I. សន្និដ្ឋាន
សរុបសេចក្តីមក យើងសង្កេតឃើញថា ការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាព អាចប្រព្រឹត្តទៅបាន អាស្រ័យនឹងគោលការណ៍ដឹកនាំរបស់រដ្ឋនិមួយៗ ពោលគឺ អាស្រ័យនឹងការចាត់តាំងនៃស្ថាប័ននៃអំណាចរបស់រដ្ឋ។ លើសពីនោះទៅទៀត ការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាព បានផ្តល់នូវភាពត្រឹមត្រូវតាមក្រឹត្យក្រមនៃច្បាប់ ពោលគឺធ្វើឲ្យស្របតាមខ្នាតគតិយុត្តនៃច្បាប់ ដែលធានាឲ្យ ឃើញថា តើច្បាប់ដែលបានអនុម័តនោះ ពិតជាស្របនឹង រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលជាច្បាប់កំពូល និង ជាច្បាប់គ្រឹះរបស់ប្រទេស និង ធ្វើឲ្យរដ្ឋមួយក្លាយជានីតិរដ្ឋយ៉ាងពិតប្រាកដ។
0 យោបល់:
Post a Comment